ΤΟ ΑΠΟΚΡΙΑΤΙΚΟ ΧΟΡΕΥΤΙΚΟ ΔΡΩΜΕΝΟ ΤΟΥ "ΜΠΕΗ"

ΤΟ ΑΠΟΚΡΙΑΤΙΚΟ ΧΟΡΕΥΤΙΚΟ ΔΡΩΜΕΝΟ ΤΟΥ "ΜΠΕΗ"

της Ελένης Φ. Φιλιππίδου
Πτυχιούχου Τ.Ε.Φ.Α.Α Πανεπιστημίου Αθηνών
M.sc Λαογραφία-Ανθρωπολογία του χορού

Υποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών

Το χορευτικό δρώμενο του "Μπέη" είναι ένα ευετηριακό θρακικό δρώμενο το οποίο ανήκει στον κύκλο των εθίμων της Αποκριάς, συνοδεύεται από ένα σύνολο χορών και σχετίζεται με την προαγωγή της βλάστησης. Το δρώμενο τελούνταν την επόμενη της Κυριακής της Αποκριάς. Ξεκινούσε το πρωί της Δευτέρας και τελείωνε αργά το απόγευμα.

Το ντύσιμο
Κύριο χαρακτηριστικό του δρωμένου ήταν η μάσκα και η μεταμφίεση. Οι μεταμφιέσεις ποίκιλλαν: από την επίσημη τοπική γιορταστική φορεσιά έως την καθημερινή - ιδιωτική - κωμική (εσώρουχα, κουρέλια).
Στο έθιμο επομένως του "Μπέη", γινόταν η μεταμφίεση ενός άντρα ο οποίος ντυνόταν όπως ο Τούρκος Μπέης. Φορούσε ένα καλάθι στο κεφάλι το οποίο ήταν στολισμένο με φούντες και κουδούνια. Στο ένα χέρι κρατούσε ένα μεγάλο κομπολόι και μία τουπούζα, πιθανός φαλλό, στο άλλο και κάπνιζε ναργιλέ.
Ήταν τοποθετημένος σ’ ένα κάρο και οι άνδρες που τον πλαισίωναν ήταν και αυτοί μεταμφιεσμένοι. Ντυνόταν άλλοι γύφτοι με κουδούνια, με κουτσούρες και με ξύλα στα χέρια , άλλοι ντύνονταν ζωόμορφα και άλλοι ντυνόταν κοκκόνες. Από αυτές τις κοκόνες άλλες ήταν πάνω στο κάρο μαζί με το "Μπέη" και κάποιες άλλες το ακολουθούσαν.

Ο αγερμός

Ο "Μπέης" με τους συνοδούς του γυρνούσαν στο χωριό από σπίτι σε σπίτι. Στο κάθε σπίτι που πήγαιναν τοποθετούσαν το κάρο μπροστά στο σοκάκι της αυλής, έπιναν κρασί, χόρευαν (συνήθως συρτούς χορούς) και έδιναν ευχές για καλή χρονιά και καλή σοδειά.

Ο νοικοκύρης και η νοικοκυρά του σπιτιού έβγαιναν στην αυλή τους. Ο νοικοκύρης έδινε λεφτά. Η νοικοκυρά έπρεπε υποχρεωτικά να δώσει στο "Μπέη" ένα πιάτο αλεύρι, λίγα αυγά από τις κότες του σπιτιού και σιτάρι ή καλαμπόκι ή σκουπόσπορο, οτιδήποτε δηλαδή από τα γεωργικά προϊόντα που καλλιεργούσαν και είχαν στο σπίτι. Τα προϊόντα αυτά τα έπαιρναν οι κοκκόνες του "Μπέη" και τα τοποθετούσαν πάνω στο κάρο.

Τότε ο "Μπέης" σηκωνόταν από τη θέση του, πετούσε δύο-τρεις φούχτες καλαμπόκι ή σιτάρι στην αυλή του σπιτιού και έδινε ευχές όπως καλή χρονιά, καλή σοδιά, καλό «μπερεκέτι», καλές αρραβώνες, χαρές, παιδιά και επειδή όλοι τότε ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία έδινε και ευχές για τα ζώα (τις αγελάδες, τα βουβάλια, τα πρόβατα κ.τ.λ.) όπως να είναι γερά, να γεννήσουν δίδυμα, να γίνουν πολλά κιλά, που αυτόματα σήμαινε κέρδη για το νοικοκύρη. Λέγοντας λοιπόν τις ευχές αυτές αποχωρούσε από το σπίτι και πήγαινε στο επόμενο.

Στη διαδρομή αν συναντούσαν κάποιον άντρα στο δρόμο ή να κάθεται στο καφενείο του χωριού τον έπαιρναν οι συνοδοί του "Μπέη" και τον πήγαιναν σ’ αυτόν. Τον αναποδογύριζαν και ο "Μπέης" τον χτυπούσε με την «τουπούζα» στα πέλματα των ποδιών για να τον τιμωρήσει που δεν ήταν στο σπίτι να τον περιμένει. Για να γλιτώσει ο άντρας έταζε χρήματα στο Μπέη. «5 δραχμές» έλεγε ο άντρας, «όχι» έλεγε ο Μπέης και τον χτυπούσε, «10 δραχμές, όχι» και αυτό συνεχιζόταν μέχρι να ικανοποιηθεί ο Μπέης και να αφήσει τον άντρα. Στη συνέχεια ο άντρας έπρεπε να δώσει στο Μπέη τα χρήματα που είχε τάξει.

Αξιοσημείωτο είναι ότι υπάρχουν αναφορές κατοίκων του χωριού που λένε ότι μ’ αυτό τον τρόπο διασκέδαζαν και τους Τούρκους, οι οποίοι βλέποντας τον Τούρκο Μπέη να χτυπά τον Έλληνα ένιωθαν ευχαρίστηση και έδιναν απλόχερα λεφτά, τα οποία χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι για να οργανωθούν σε τυχόν επανάσταση.

Η μάζωξη στην πλατεία του χωριού

Αργά το απόγευμα αφού είχε τελειώσει ο αγερμός σ’ όλα τα σπίτια του χωριού, κατέληγαν στην πλατεία. Εκεί μαζευόταν όλοι οι κάτοικοι και αναποδογύριζαν τον Μπέη. Σήκωναν το κάρο, ο Μπέης πηδούσε κάτω και έλεγαν ότι «ξέφυγε αυτός ο Μπέης» , δεν μπόρεσαν δηλαδή να τον εξοντώσουν.

Στη συνέχεια ένας από την παρέα του Μπέη, μετρούσε με βήματα ένα μέρος στην πλατεία, σαν να ήταν χωράφι και το οργώνανε εικονικά. Τοποθετούσαν δύο άντρες να τραβήξουν το αλέτρι, αντί για ζώα και ο Μπέης όργωνε. Μ΄ αυτό ήθελαν να δείξουν ότι βρίσκονταν κάτω από τον Τούρκικό ζυγό. Έπειτα μέσα από κάποιο δοχείο, ο Μπέης έριχνε, όπως ακριβώς ρίχνει και ο αγρότης, σιτάρι ή καλαμπόκι μαζί με καραμέλες, που συμβόλιζαν τη γλυκιά ευφορία και έδινε ευχές για καλή σοδειά, καλό «μπερεκέτι» και καλή χρονιά.

Η εκλογή του νέου Μπέη
Στο τέλος γινόταν η εκλογή του νέου Μπέη ο οποίος θα αναβίωνε το έθιμο την επόμενη χρονιά. Ζυμώνανε ένα ψωμί και βάζανε μέσα ένα νόμισμα. Στη συνέχεια κόβανε την πίτα σε τόσα κομμάτια, όσοι ήταν και οι ενδιαφερόμενοι. Σε όποιον τύχαινε το νόμισμα αναλάμβανε να μαζέψει την παρέα του και να αναβιώσει το έθιμο την επόμενη χρονιά. Με την πάροδο όμως του χρόνου η εκλογή του νέου Μπέη άρχισε να γίνεται είτε με κλήρωση είτε απλά αποφάσιζαν δια βοής.

Η σκοπιμότητα του εθίμου
Όλα τα παραπάνω είχαν μια σκοπιμότητα. Τα αγροτικά προϊόντα που συγκέντρωναν στη συνέχεια τα πουλούσαν. Ένα μέρος των χρημάτων που αποκόμιζαν τα έδιναν σε χήρες και ορφανά που δεν είχαν τα «προς το ζην», στην εκκλησία και στα σχολεία του χωριού. Ένα άλλο μέρος προορίζονταν για την προετοιμασία της Παλαίστρας που τελούνταν ανήμερα της γιορτής του Αη-Γιώργη, ως προέκταση του δρωμένου του Μπέη.

Ο χορός

Ο χορός ξεκινούσε απ’ την πλατεία του χωριού αμέσως μετά την εκλογή του νέου Μπέη. Ο παλιός Μπέης μαζί με το νέο ξεκινούσαν το χορό, που πάντοτε ήταν ο Συρτός. Ακολουθούσαν οι σύζυγοι τους καθώς και οι γυναίκες των συγγενών και φίλων του παλιού Μπέη ντυμένες με την παραδοσιακή ενδυμασία του χωριού, τα Νυφκάτα, και στη συνέχεια ακολουθούσαν όσοι κάτοικοι απ’ το χωριό το ήθελαν.

Οι χοροί που συνήθως χόρευαν ήταν Συρτοί 7σημοι και 9σημοι, αντικριστές φόρμες όπως Πηδηχτούς και Καρσιλαμάδες Κούτσο και ορισμένες φορές και τον Καάπικο. Μόλις άρχιζε να σουρουπώνει το γλέντι μεταφερόταν μέσα σε μία απ’ τις ταβέρνες του χωριού, όπου πλέον συμμετείχαν μόνο ζευγάρια, και συνεχιζόταν μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες.